Czym jest nieśmałość?
Nieśmiałość określana jest najczęściej jako lękliwość społeczna, oznaka specyficznego typu przeżycia i zakłócenia normalnego zachowania się jednostki w sytuacjach społecznych interakcji. Jej przejawem jest poczucie dyskomfortu, napięcia, lub skrępowania i częściowe - mniej lub bardziej rozległe - zahamowanie zwykłych form zachowania się jednostki wówczas, gdy znajduje się ona w obecności innych ludzi, zwłaszcza zaś, gdy jest obiektem ich uwagi – oceniania.
Jakie są symptomy nieśmiałości u dzieci?
Dziecko nieśmiałe:
- jest zahamowane – woli przyglądać się działaniom innych niż podejmować inicjatywę (np. stoi z boku, podczas gdy koledzy rozmawiają na przerwie o meczu szkolnej drużyny),
- często jest nastawione lękowo (szczególnie w nowych sytuacjach i kontaktach z nowymi osobami), lęk ten hamuje jego aktywność i pojawia się jeszcze zanim cokolwiek się wydarzy (np. na kilka dni przed rozpoczęciem nauki w szkole),
- często nadmiernie się kontroluje w obawie przed odrzuceniem,
- ma skłonność do porównywania się z innymi,
- ma trudności z funkcjonowaniem w grupie,
- opisywanym zachowaniom towarzyszą często obserwowalne objawy – z jednej strony może to być zahamowanie pewnych procesów (np. milczenie, spowolnienie ruchowe), z drugiej zaś pobudzenie (pocenie się, nadmierne czerwienienie).
Jakie mogą być źródła nieśmiałości?
Źródła nieśmiałości to między innymi:
- niski poziom kompetencji społecznych (co często ma związek z małą ilością doświadczeń, stąd też warto pamiętać o dostarczaniu dziecku okazji do przebywania w otoczeniu różnych osób),
- wcześniejsze doświadczenia związane z odrzuceniem przez innych (na zasadzie „nie udało się kilka razy, więc lepiej nie ryzykować”),
- uczenie się nieśmiałości – poprzez przejmowanie określonych wzorców od rodziców (istotną rolę odgrywa tutaj modelowanie – czyli pokazywanie na własnym przykładzie, jak zachowywać się w sytuacjach społecznych),
- nie bez znaczenia są także „etykietki”, jakie nadają nam inni. Jak mówi Zimbardo (psycholog zajmujący się zjawiskiem nieśmiałości) „Jestem nieśmiały, bo tak o sobie mówię lub inni ludzie tak mnie nazywają”,
- istotne są również pewne wrodzone predyspozycje, a także fakt, iż dzieci coraz więcej czasu spędzają w domach – przed komputerem i to w wirtualnym świecie, a nie realnym budują swoje kontakty społeczne.
Jak można pomóc nieśmiałemu dziecku?
Możesz pomóc nieśmiałemu dziecku poprzez:
- modelowanie przez rodziców i opiekunów pewności siebie w sytuacjach społecznych;
- ćwiczenie sytuacji społecznych trudnych dla dziecka (uścisk ręki, patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi, przedstawianie się itp.);
- unikanie publicznego ośmieszania dziecka, publicznego krytykowania ludzi, poniżania siebie, gdy ci coś nie wyjdzie, poniżania dziecka, gdy mu coś nie wyjdzie;
- nie stawiajmy zbyt wysokich wymagań dziecku i nie porównujmy go z innymi rówieśnikami,
- nie mówmy dziecku, że jest „za małe”, że czegoś „jeszcze nie umie”. Nie odbierajmy mu odwagi, niech pod czujnym okiem dorosłego sprawdza swoje siły. Dziecko ma prawo pobrudzić się, coś zepsuć, nie posłuchać, zrobić „po swojemu”. Spokojni i cierpliwie należy wówczas pokazać dziecku, jak to należy zrobić i daną czynność wykonać razem z nim, a jego dobre pomysły nagradzać;
- uczenie umiejętności społecznych jak najwcześniej: poprzez organizowanie spotkań z innymi dziećmi w domach, uczenie, jak wchodzić w grupę i jak z niej wychodzić, tłumaczenie, na czym polega przyjaźń, ćwiczenie bycia w dobrym kontakcie (uśmiechanie się, komplementowanie wzajemne, uściski rąk), proponowanie zabawy w ćwiczenie zachowań społecznych poza domem, np. w proszenie o pomoc w sklepie, pytanie o drogę;
- stwarzanie okazji, w których dziecko mogłoby wykazać się samodzielnością, brać udział w codziennych czynnościach, osiągnąć swój mały sukces;
- uczenie, że istnieje więcej niż jeden sposób patrzenia na sprawy, więcej niż jedno rozwiązanie problemu;
- zachęcanie do zmian małymi kroczkami;
- pomaganie dziecku w odkrywaniu zdolności i umiejętności, które czynią go wyjątkowym - zorganizujmy dziecku dodatkowe zajęcia rozwijające wrodzone predyspozycje, które pozwolą dziecku uwierzyć w siebie;
- pomaganie dziecku w uczeniu się jak radzić sobie z emocjami;
- uczenie tolerancji i szacunku dla innych;
- rozumne używanie etykietki „nieśmiały”:
- zawsze łącz nieśmiałość z czymś pozytywnym („Jesteś nieśmiałym dzieckiem, jak wielu wybitnych ludzi – Einstein, Kidman, Hanks, J. Roberts);
- nie używaj nieśmiałości, jako wymówki dla dziecka, by nie musiało próbować;
- podkreślaj inne ważne cechy dziecka, w które naprawdę wierzysz;
- uświadamianie dziecku, że nie tylko ono popełnia błędy. Dorosły publicznie przyznając się do swoich błędów, uczy dziecko postawy godnej naśladowania i wzmacnia w nim poczucie wartości;
- i najważniejsze: poprzez zapewnianie dziecka o swojej miłości, przytulanie, okazywanie tego, jak ważne jest dla dorosłego.
Chcesz dowiedzieć się więcej?
Polecamy:
- Philip G. Zimbardo „Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?” PWN, Warszawa 2002
- Harwas-Napierała Barbara, "Nieśmiałość dziecka", PWN, Poznań, 1982.
- Tyszkowa Maria, "Osobowościowe podstawy syndromu nieśmiałości", Warszawa, 1978.
- E.Hurlock, ”Rozwój dziecka”, Warszawa, 1985.
- J. Poland,” Wrażliwe dziecko”, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2002
